Pu La Deshpande

आज 8 नोव्हेंबर . पु ल देशपांडे यांची 101वी जयंती . आचार्य अत्रे आणि पु ल देशपांडे या दोन थोर साहित्यिकांनी मराठी साहित्यातील विनोदी वांग्मयावर अधिराज्य गाजवलं . विशेष म्हणजे या दोघांच्या चतुरस्त्रतेपुढे सारा महाराष्ट्र नतमस्तक झाला . परंतु या दोघांच्या विनोदाची जातकुळी जशी वेगळी होती तशीच त्यांच्या चतुरस्त्रतेची क्षेत्रेही वेगळी होती . समाजातील ढोंग आणि व्यंग दाखवताना अत्र्यांनी केलेला विनोद हा फटकार्‍यासारखा होता क्वचित एखादा फटका कमरेखालीसुद्धा बसायचा . याउलट इंग्रजी साहित्यातील पी जी वूडहाऊसची आठवण करून देणारा  पुलंचा नर्म विनोद गुदगुल्या करून हसवणारा होता . ज्या व्यक्तीवर केला असेल त्यालाही दुखावणारा नव्हता . अत्रे हे बराच काळ  राजकीय फड गाजवित होते मात्र संयुक्त महाराष्ट्राच्या चळवळीतील त्यांच्या सभा परिणामकारक ठरल्या . पूलंनी राजकीय सभा गाजवल्या त्या फक्त आणीबाणी पर्व संपल्यावर . त्यापूर्वी आणि त्यानंतर ते कधीही त्या प्रांतात शिरले नाही . दोघांच्याही लेखणीने जशी आपली हसून मुरकुंडी वळवली तसेच डोळ्यात पाणीही आणले . पुलंचे किस्से नेहमीच आठवतात पण मला मात्र आठवते ते अंदमानला सावरकरांच्या कोठडीचे दर्शन घेतल्यावर पूलंनी केलेले भाषण .   अत्र्यांनी पुलंसारखे केलेले लिखाण निदान माझ्या पाहण्यात नाही मात्र पुलंचे एक फटकारे मारणारे जळजळीत लिखाण अत्र्यांच्या शैलीची आठवण करून देणारे आहे . १९६२ साली चीन बरोबर झालेल्या युद्धात आपला जो दारुण पराभव झाला त्यावर दि वि गोखले यांनी लिहीलेल्या पुस्तकाला पुलंची प्रस्तावना आहे . त्यातील एक अविस्मरणीय भाग —–